خواص شوید

شوید(Dill) گیاهی است یک ساله به ارتفاع 30 سانتی متر تا یک متر(گاهی بیشتر) و دارای ریشه راست، مخروطی شکل و به رنگ سفید است. طول ریشه متغیر و بین 10 تا 30 سانتی متر می باشد. ساقه آن منشعب استوانه ای بی کُرک، دارای خطوط طولی و در محل گره ها کمی فرو رفته است.

برگ های تازه و خشک شده این گیاه مانند زیره سیاه ، معطر می باشند و برای طعم دهی در خیلی از غذاها به کار برده می شوند.

زمان و نحوه کاشت شوید به چگونگی استفاده از اجزای گیاه(بذر یا پیکر رویشی) بستگی دارد.

اگر هدف از کاشت، تهیه بذر و استخراج اسانس از پیکر رویشی گیاه باشد، زمان مناسب برای کاشت شوید اوایل بهار(اواخر اسفند) می باشد. ولی اگر هدف از کاشت شوید، استفاده به عنوان ادویه و سبزی باشد، از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت زمان مناسب کاشت گیاه می باشد. کاشت این گیاه بسیار راحت می باشد، به همین دلیل این گیاه برای کسانی که برای اولین بار می خواهند گیاهی را بکارند، بسیار مناسب است.

ترکیبات شیمیایی

میوه شوید دارای 5/2 تا 4 درصد اسانس می باشد که مقدار آن براساس منطقه جغرافیایی و فصل تغییر می کند و تا 7/7 درصد هم می رسد. قسمت اعظم اسانس میوه شوید، دـ کارن، لیمونن و آلفافلاندرن است که هر سه حدود 90 درصد اسانس را شامل می شوند.

ترکیبات دیگر میوه شوید عبارتند از: دیلانوزید، کومارین ها، کامپفرول و ترکیب 3ـ گلوکورونیده آن، وی سنین، میریستیسین و سایر فلاوونوئیدها، اسیدهای فنلی، پروتئین(حدود 16 درصد)، چربی (حدود 15ـ 10 درصد).

اسانس سر شاخه هوایی شوید که از سر شاخه تازه آن به روش تقطیر با بخار آب به دست می آید، شامل 28 تا 45 درصد ترکیبات کتونی مانند کارون می  باشد که بر اساس فصل محصول  برداری متفاوت است.

ریشه گیاه شوید نیز دارای اسانس است که 95 درصد اسانس ریشه را آلفا ـ بتاپینن تشکیل می دهد.

موارد استعمال

شوید در درمان سوء هاضمه ، نفخ(به ویژه نفخ کودکان) و اسپاسم استفاده می شود. همچنین تسکین دهنده، ملین، مقوی معده، ضد استفراغ، محرک ترشح شیر ، مدر و کاهش دهنده چربی خون است. همچنین به عنوان طعم دهنده و معطر کننده در صنایع غذایی و فرآورده  های آرایشی ـ بهداشتی مورد استفاده قرار می  گیرد. در استعمال خارجی، اثر نرم کننده و التیام دهنده دارد، ولی بیشتر در مصارف داخلی مورد استفاده قرار می  گیرد.

شوید در دامپزشکی

تزریق وریدی دم کرده سر شاخه هوایی شوید به حیوانات، باعث پایین آمدن فشار خون ، گشاد شدن عروق خونی، تحریک تنفس و کند شدن ضربان قلب می شود. از میوه آن برای رفع نفخ و دردهای ناشی از آن در چهارپایان استفاده می  شود.

موارد استعمال در طب قدیم

شوید از نظر طبیعت ، گرم و خشک است.  به همین دلیل گرم مزاجان باید آن را با آب  لیمو و سکنجبین و آب غوره و ترشی ها بخورند و سرد مزاجان باید آن را با قرنفل و دارچین و عسل بخورند. 

به طور سنتی از آن برای افزایش ترشح شیر و درمان قولنج نوزادان، سرفه، درد معده، بواسیر، بی خوابی ، یرقان، اسکوربوت و زخم ها و به عنوان بادشکن استفاده می کرده اند.

آثار فارماکولوژیکی

همان طور که در بالا ذکر شد، فواید بی نظیر و مفید شوید حاصل دو جزء شفابخش موجود در آن می باشد:

* مونوترپن ها(monoterpenes) شامل: کارون(carvone)، لیمون(limonene) و آنتوفوران(anethofuran)

* و فلاوونوئیدها شامل: کامپوفرول(kaempferol) و ویکنین(vicenin)

حفاظت در برابر رادیکال های آزاد و دیگر مواد سرطان زا

مشخص شده است که اجزای مونوترپنی موجود در شوید موجب فعال شدن آنزیم گلوتاتیون S ترانسفراز می شود. این آنزیم موجب پیوستن مولکول آنتی اکسیدان گلوتاتیون به مولکول های اکسید شده می شود و بدین ترتیب بدن را از آسیب رادیکال های آزاد حفظ می کند.

فعالیت روغن های فرار موجود در شوید مانند جعفری، انواع خاصی از مواد سرطان زا مانند بنزوپیرن را که در دود سیگار ، دود زغال چوب و دود ناشی از سوختن آشغال ها وجود دارد، خنثی می کند.

شوید؛ ادویه ای ضد باکتری

اسانس(روغن های فرار) میوه شوید دارای اثرات ضد باکتریایی می باشد. شوید از این لحاظ مانند "سیر" عمل می کند.

شوید؛ برای پیشگیری از پوکی استخوان

شوید یک منبع بسیار خوب از کلسیم می باشد. کلسیم برای جلوگیری از کاهش تراکم استخوانی که بعد از یائسگی و یا در برخی شرایط خاص مانند آرتریت روماتوئید اتفاق می افتد، بسیار سودمند است.

علاوه بر کلسیم، شوید منبع خوبی از فیبر و املاحی چون منیزیم، آهن و منگنز می باشد.

دیگر فواید

یکی از موارد استفاده شوید، تزئین غذا مانند سالادها، سوپ ها، غذاهای دریایی و ... می باشد.

عصاره اتانولی میوه های شوید درست مانند اسانس آن دارای اثرات ضد التهابی، آرام بخشی و دیورتیکی می  باشد. اسانس روغنی شوید برای کشتن کرم قلابدار (Hook-worm) مفید است.

مصرف زیاد شوید

زیاده روی در خوردن شوید، نیروی جنسی را ضعیف و اسپرم را خشک و بینایی چشم را کم می  کند. گزارش شده که مصرف زیاد برگ های شوید، باعث بروز لکه های سیاه بر روی پوست می  شود که به علت ترکیبات فورانوکومارینی پیچیده آن است.

تخم شوید

تخم شوید به طور سنتی برای تسکین و آرام بخشی معده بعد از وعده های غذایی استفاده می شد.

جانشین برگ شوید، تخم شوید و روغن شوید است. برای این کار عصاره برگ تازه شوید را با روغن زیتون به نسبت مساوی مخلوط کرده و با شعله ملایم می   جوشانند تا آب آن تمام شود، ولی باید مراقب بود تا نسوزد؛ یا برگ تازه آن را در روغن زیتون ، پرورده نمایند و مکرر تجدید کنند که خوب پرورده شود. این روغن برای درد مفاصل و اعصاب و نرم کردن سفتی ها بسیار موثر است. 

تخم سوخته آن از تخم خام آن هم گرم تر و خشک تر است.

گرد آن زخم های تر و چرکی را خشک می   کند.

دم کرده تخم شوید برای تسکین درد معده، رفع دل پیچه اطفال، و برای ازدیاد شیر مادران و بی  خوابی اثرات مفید دارد. دم کرده آن 4 تا 18 گرم تخم آن در هزار گرم آب است که 2 تا 3 فنجان در روز بعد از هر غذا باید مصرف شود. جوشانده 50 تا 100 گرم برگ و سرشاخه شوید در هزار گرم آب، برای استعمال خارجی به کار می رود. 

از شوید برای آرامش اعصاب و برای کاهش ورم و درد و متوقف کردن سکسکه ها استفاده می   شود.

مــــگرآتشی یا که دودی تو غم                    بـــلای دل و هر وجودی  تو غم

دلــــی شاد و خنـدان و پر  آرزو                    مــــرا بود و آن دل ربودی تو غم

به هرجا که رفتم به سیر وسفر                    رفیـــق رهم از چه بودی تو غم

نگشتی جدا لحظه ای از بــــرم                    به کنج دلـــــم جا نمودی تو غم

به تو خو گرفتم من از بی کسی                   گرم جان ودل را بسوزی تم غم

لبم پـــــر ترنم ز دیـــــدار تـوست                   مـگر نغمه ای یا سرودی تو غم

درون دلــــــــم را تو سوزانده ای                   مــگر آتشی یا که دودی تو غم